Χειρόμυλος (χειρόμπλου)

Μικρός χειροκίνητος μύλος, που τον είχαν οι περισσότερες οικογένειες στα σπίτια τους.

Αποτελείτο από δύο στρογγυλές επίπεδες πέτρες, η μία πάνω στην άλλη.

Η κάτω πέτρα είχε στη μέση ένα σίδερο και στο από πάνω μέρος της

είχε γρέζια. Η πάνω πέτρα είχε μία τρύπα στη μέση, από την οποία περνούσε το σίδερο της κάτω πέτρας, ενώ στην άκρη της είχε μια ξύλινη χειρολαβή την οποία κρατούσε η νοικοκυρά, για να την φέρνει γύρω- γύρω και να αλέθει τα διάφορα όσπρια που χρειαζόταν. Η πάνω πέτρα είχε τα γρέζια στην κάτω της μεριά.

Η Βαγγελιώ Λάππα, τη στιγμή που εργάζεται 

με το «χειρόμπλου». Η Βαγγελιώ είναι κόρη 

του Ανέστη Λέων (Ψαρού), απ’ όπου

 και «Ψαρίνα» όπως την αποκαλούσαν,

 η οποία παντρεύτηκε 

το Χρήστο Λάππα από τους Βούνους.

Είναι φανερό πως οι ποσότητες που άλεθαν ήταν μικρές και απαιτείτο

πολύς χρόνος και κόπος.

Οι καρποί που έτριβαν με το χειρόμυλο ήταν η φάβα, η οποία θρυμματιζόταν σε μικρότερα κομμάτια και ήταν έτοιμη για το μαγείρεμα. Επίσης έτριβαν και το σιτάρι φτιάχνοντας το πλιγούρι (μπουλουγούρι), το οποίο το χρειάζονταν για να φτιάχνουν το γλυκό τραχανά, για να κάνουν τις οματιές τα Χριστούγεννα κ.λ.π.

Πολλοί έτριβαν και το χοντρό αλάτι που αγόραζαν τότε χονδρικά 

για να γίνει σκόνη και να το ρίχνουν στο φαγητό.

Από την τρύπα που είχε η πάνω πέτρα, έριχναν λίγο-λίγο τον καρπό και συγχρόνως έφερναν γύρω-γύρω την πάνω πέτρα, έτσι που ο καρπός συνθλιβόταν και προχωρούσε προς τις άκρες των πετρών μέχρι που έπεφτε έξω απ’ αυτές τριμμένος.

Κατά διαστήματα και ανάλογα με τη χρήση, τα γρέζια που υπήρχαν στις πέτρες λειαίνονταν και έπρεπε να γίνει το λεγόμενο χάραγμα. Το χάραγμα ήταν μια εργασία που γινόταν με ένα μικρό μυτερό σφυράκι, με το οποίο χτυπούσαν τις πέτρες από τη μεριά που ήτανε τα γρέζια, ώστε να ξαναδημιουργηθούν και να μπορούν να τρίβουν καλύτερα.

Δεν είχαν όλα τα σπίτια χειρόμυλο, που πολλοί τον έλεγαν και χειρόβολο και οι περισσότεροι ακόμα τον αποκαλούσαν «χειρόμπλου», γι αυτό όσοι δεν είχαν δανείζονταν από τους γειτόνους, οι οποίοι ευχαρίστως τον παραχωρούσαν όταν επρόκειτο για να τρίψουν φάβα ή σιτάρι, σπανίως όμως τον έδιναν όταν επρόκειτο για το αλάτι, γιατί κόλλαγε ανάμεσα στα γρέζια και δημιουργούσε με τον καιρό μια υγρασία «νοτίλα» και έτσι περιορίζονταν να τρίβουν το δικό τους αλάτι, όταν θέλανε να τρίψουν μεγάλες ποσότητες, επειδή για μικρές ποσότητες υπήρχε ο «στούμπος» και να αποφεύγουν να τον δίνουν γι αυτό το σκοπό σε άλλους.

Το να έχει κανείς χειρόμπλου στο σπίτι του ήταν δείγμα νοικοκυροσύνης και αρχοντιάς.

«Αυτή τα έχ’ ούλα» έλεγαν για τη νοικοκυρά που στο σπίτι της είχε τον αργαλειό της, την ανέμη και το μαγκάνι που έφτιαχναν τα μασούρια, τα λανάρια της για το ξάσιμο του μαλλιού, το φούρνο της στην αυλή, το χειρόμπλου της, το κακαβοστάσι της, το καβουρντιστήρι, το ξύλινο πατητήρι για το πάτημα των σταφυλιών, το μύλο του καφέ, τη σφραγίδα για το πρόσφορο (σουφραΐδα) κ.λ.π., και τα πιο μετέπειτα χρόνια την ραπτομηχανή της.

Γιάννης Γιαννούκος