Δίρφυς. «Η ναζού κόρη».

H Δίρφη (ή Δίρφυς) είναι το ψηλότερο βουνό της Εύβοιας. Η κορυφή της Δίρφης, υψώνεται στα 1.743 μέτρα. Από τα 1.200 περίπου μέτρα και πάνω το βουνό είναι εντελώς γυμνό. στα χαμηλότερα υψόμετρα όμως η Δίρφη έχει να επιδείξει πλουσιότατη χλωρίδα, που συμπεριλαμβάνει ακόμα και κάποια ενδημικά είδη που απαντούν μόνο στην Εύβοια (όπως ένας είδος τσάι του βουνού, το Sideritis euboea). Ψηλότερα, οι πλαγιές είναι καταπράσινες από τα έλατα, τις οξιές, τις δρύες, τα πεύκα και τις καστανιές, ενώ πιο χαμηλά στις πλαγιές υπάρχουν και οπωροφόρα. Στα ορεινά λιβάδια της Δίρφης ανθίζουν την άνοιξη οι σπάνιοι και πολύτιμοι κρόκοι Crocus sieberi, ενώ υδάτινα ρεύματα αυλακώνουν τα νότια κυρίως τμήματα του ορεινού όγκου της, καταλήγοντας σε χαμηλότερα υψόμετρα σε πανέμορφες ρεματιές, κατάφυτες από πλατάνια.
Τέλος, η Δίρφη φιλοξενεί στις πλαγιές της πλούσια ορνιθοπανίδα, που περιλαμβάνει –εκτός των κοινών ειδών (δεντροσταρήθρες, κότσυφες, τσίχλες κ.ά.)
Στο βουνό υπάρχουν μονοπάτια για πεζοπορία, ενώ μπορείτε να πραγματοποιήσετε και ανάβαση στην κορυφή με διανυκτέρευση στο καταφύγιο.

Απ΄όπου κι αν κοιτάξεις τη Δίρφη, θα σου παρουσιάσει και διαφορετικό πρόσωπο, Γι αυτό τα παλιότερα χρόνια, οι διανοούμενοι της εποχής την αποκαλούσαν «Ναζού κόρη». εξαιτίας των μεταμορφώσεών της αλλά και της ομορφιάς που εξέπεμπε.
Σ,Σ.

Η Δίρφη, γράφεται με (η) όταν χρησιμοποιείται στην δημοτική

Η Δίρφη, της Δίρφης

Η Δίρφυς, γράφεται με (υ) όταν χρησιμοποιείται στην καθαρεύουσα

Η Δίρφυς της Δίρφυος.

Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να γράψουμε στη γενική «της Δίρφυς» γιατί είναι λάθος, ούτε βέβαια «της Δίρφηος»

Μάθε παιδί μου γράμματα

Δεν πιστεύω να υπάρχει άνθρωπος στη Στενή, αλλά και στα γύρω χωριά, από εξήντα  ετών και άνω, αλλά και από πενήντα ετών ίσως, που να μη θυμάται τις παραινέσεις των γονιών του όταν ήταν μικροί και πήγαιναν στο σχολείο.

«Διάβασε παιδί μου, να μάθεις πέντε γράμματα, να φας ένα κομμάτι ψωμί και να ζήσεις σαν άνθρωπος».

Οι ίδιοι είχαν πιστέψει ότι η ζωή τους ήταν «μη ανθρώπινη».

Όλη τους η ζωή μια συνεχής κούραση. Στο χωράφι, στις ελιές, στο αμπέλι, στο μικρό περιβολάκι, στα ζώα, στην υλοτομία, στο καστανόχωμα, στα καμίνια κ.α.

Και όλα αυτά για το ψωμί της χρονιάς, το λάδι της χρονιάς, το κρασί της χρονιάς τα ξύλα για να περάσει ο δύσκολος χειμώνας κλπ.

Για να εξοικονομήσουν κάποια χρήματα, έπρεπε να πουλήσουν καστανόχωμα και, ίσως κανένα φόρτωμα ξύλα. Πολλές φορές πήγαιναν στα Ψαχνά για να ανταλλάξουν αχλάδες ή άλλα φρούτα με πατάτες. Ακόμα πιο παλιά πήγαιναν στο βουνό να πάρουν χιόνι και να το μεταφέρουν στη Χαλκίδα για να το πουλήσουν.

Αυτή ήταν η ζωή τους και γι' αυτό μεγάλος τους καημός ήταν τα παιδιά τους να ζήσουν ξεκούραστα.

Ήταν κάτι το θαυμαστό, το αδιανόητο, το παραμυθένιο γι' αυτούς να εξοικονομεί κανείς χρήματα χωρίς να είναι υποχρεωμένος να σκάψει, να βοσκήσει πρόβατα, να κόψει ξύλα, να τον μουσκεύει η βροχή, να τον παγώνει ο τσουχτερός βοριάς ή να τον καίει ο καυτερός ήλιος το θεριστή και τον Αλωνάρη.

«Μάθε πέντε γράμματα, να φας ένα κομμάτια ψωμί» έλεγαν και ξανάλεγαν οι γονιοί μας.

Η μόρφωση ήταν πλέον μονόδρομος. Γι' αυτό πολλοί Στενιώτες επέλεξαν αυτή την οδό. Με χίλια μύρια βάσανα και αντιξοότητες, με οικονομικές δυσκολίες τεράστιες, με επικοινωνία ανύπαρκτη, με τα Πανεπιστήμια και της Ανώτατες σχολές απρόσιτες, λόγω του μικρού αριθμού εισακτέων, που ανέβαζε τον πήχη του ανταγωνισμού, πολλοί μπόρεσαν να διαπρέψουν, αλλά και όσοι δεν επέλεξαν την οδό της μόρφωσης, πέτυχαν σε άλλους τομείς με ότι και αν καταπιάστηκαν.

Μοναδικός στόχος να απομακρυνθούν και να αποκολληθούν από τη φτώχεια και τη μιζέρια του φτωχού χωριού.

Σήμερα, πλήθος Στενιωτών διαπρέπει στο χώρο της Εύβοιας, αλλά και της Ελλάδος, στους τομείς της επιστήμης, της πολιτικής, του συνδικαλισμού, του επιχειρηματικού χώρου, στις δημόσιες υπηρεσίες, στο στρατό, την αστυνομία και αλλού.

Ακολουθώντας τις προτροπές και τις νουθεσίες των απλών, αγράμματων, αλλά σοφών από τις ταλαιπωρίες και τα βάσανα της ζωής γονιών μας, σήμερα ζούμε καλύτερα, με οικονομική άνεση, ξεκούραστα, και με αξιοπρέπεια.

Μια ζωή, που τη χρωστάμε αποκλειστικά σ' αυτούς, που μόχθησαν, δούλεψαν, πείνασαν, για να ζήσουμε εμείς καλύτερα.

Τους το χρωστάμε. Γι’ αυτό πρέπει να τους αγαπάμε, όσους είναι ακόμα στη ζωή και να ανάβουμε ένα κεράκι σ’ αυτούς που δεν ζούνε πια.

Και κυρίως να σεβόμαστε, να μην χλευάζουμε και να μην μιλάμε απαξιωτικά για τον πολιτισμό τους, τον τρόπο ζωής και σκέψης τους, γιατί αυτά ήταν που τους είχαν καταστήσει καλούς ανθρώπους και σωστούς γονείς, στοιχεία που απέβησαν επωφελή για τη δική μας ζωή.

Είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε.

Γιάννης Γιαννούκος

Άλλα επαγγέλματα

Φούρνοι

Υπήρχε μόνο ένας φούρνος, του Βασιλείου Σιμιτζή, εκεί που αργότερα ήταν και ο φούρνος του γιου του Θανάση Σιμιτζή.

Πουλούσε ψωμί, αλλά έψηνε και τα καρβέλια που του τα έφερναν ζυμωμένα επ΄αμοιβή. Είχε επίσης και έναν στίφτη για τα σταφύλια και αποστακτήριο για να βγάζει ρακί.

Πλεκτομηχανές

Πλεκτομηχανές για να πλέκουν κυρίως φανέλες μάλλινες, είχαν στην Άνω Στενή η Κατερίνα Ντούρμα (Κατερίνα του Τσουτσαίου) και η Ελένη Κουτσούκου.

Στην Κάτω Στενή είχαν οι: Αθηνά Άγα, η Μαρία Αγγελάκη, η Σωτήρω Κυράνα και η Παρασκευή Μπεληγιάννη (Κολοτόπη).

Φωτογράφος

Φωτογράφος ήταν ο Ευάγγελος Παπαϊωάννου. Επίσης ήταν και επιγραφοποιός (έγραφε ταμπέλες για τα μαγαζιά).

Σαρωματάδες

Ο Χαρίλαος Νάτσης.
Ήταν σαρωματάς και στιλβωτής.

Οι σαρωματάδες στη Στενή, έφτιαχναν τις σκούπες από αστοφιά ή θυμάρι, με τις οποίες σκούπιζαν τα κατώγια και τα καθάριζαν από τις βρωμιές που δημιουργούσαν τα περιττώματα των ζώων.

Σαρωματάδες ήταν οι:

Κυράνας Δημήτριος (Αναμήτρος).

Βλάχος Χρήστος (Γεννάδιος).

Νάτσης Χαρίλαος.

 Ο Νάτσης Χαρίλαος ήταν και άριστος περιβολάρης και καλλιεργούσε οπωροκηπευτικά στο περιβόλι του κοντά στη βρύση «Νταβέλη», ενώ παράλληλα έφτιαχνε και στειλιάρια. Όταν διαλαλούσε την πραμάτεια του έλεγε «έχω στειλιάρια για τα στειλιάρια». Με τη λέξη στειλιάρια εννοούσε τους ανθρώπους που δεν είναι ικανοί, δεν μπορούν να ασχοληθούν και να φτιάξουν οτιδήποτε, δεν ήταν έξυπνοι και γενικά αυτούς που «δεν έπιανε το χέρι τους», αυτούς δηλαδή που δεν τα έβγαζαν πέρα με ότι κι αν καταπιάνονταν.

Το Παζάρι της Κάτω Στενής

Πριν από 150 περίπου χρόνια, η επικοινωνία μεταξύ των χωριών ήταν δύσκολη, λόγω έλλειψης  δρόμων και μέσων συγκοινωνίας. Οι επικοινωνία και το εμπόριο γινόταν μέσα από κακοτράχαλα  μονοπάτια με τα μουλάρια και τα γαϊδούρια.

Για την ανάγκη λοιπόν μεγαλύτερης και πιο ευρύτερης διακίνησης και ανταλλαγής προϊόντων, καθιερώθηκε και λειτούργησε με νόμο του κράτους, ετήσια εμποροπανήγυρη και ζωοπανήγυρη (παζάρι), τα πιο παλιά χρόνια στις 2 Μαΐου στη θέση Άγιος Αθανάσιος και μετά την 1η Σεπτεμβρίου στη θέση Άγιοι Ταξιάρχες που λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Ας δούμε περιληπτικά τις ενέργειες που έκαναν οι τοπικοί άρχοντες εκείνης της εποχής, που ήταν άνθρωποι που έβλεπαν εκατό χρόνια μπροστά και κάθε τους ενέργεια δεν είχε ως στόχο τον εντυπωσιασμό, αλλά την αντιμετώπιση πραγματικών αναγκών που είχαν οι πολίτες.

-Επί Δημάρχου Ληλαντίων Δ. Θωμά και ενεργειών του Δημοτικού Συμβουλίου, εκδόθηκε το παρακάτω Βασιλικό διάταγμα.

«Περί κατ΄έτος τελέσεως εμπορικής πανηγύρεως, εν τω Δήμω Ληλαντίων του Νομού Ευβοίας».

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Προτάσει του ημετέρου υπουργού των Εσωτερικών, εγκρίνομεν να τελείται εμπορική πανήγυρις την 2αν Μάιου εκάστου έτους, κατά την θέσιν Αγίου Αθανασίου του Δήμου Ληλαντίων της Εύβοιας.

Εν Αθήναις τη 14 Μαρτίου 1873

ΓΕΩΡΓΙΟς Α΄

Φ.Ε.Κ.  14/4-5-1873

Επί Δημάρχου Ληλαντίων Δ. Σιμιτζή, μεταφέρθηκε ο τόπος αλλά και ο χρόνος τέλεσης του παζαριού.

Παλιές λέξεις της Στενής-Ψ

Ψαλίδα:. α ) Ισχυρό και μεγάλο ψαλίδι. β.)Έλικας της κληματαριάς που είναι χρήσιμος για την αναρρίχηση του φυτού. γ ) Πάθηση της τρίχας του κεφαλιού η οποία σκίζεται στα δύο και δεν μεγαλώνει άλλο. δ ) Είδος ερπετού (η σκολόπεντρα).

Ψαλίδια:. Δοκάρια που χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή της οροφής των σπιτιών.

Ψαλιδόκωλος ή ψαλιδοκώλης:. Αυτός που φορεί επίσημο ένδυμα (κυρίως φράκο) σκιστό πίσω. Και κατ΄ επέκταση αυτός που είναι ντυμένος πολύ προσεκτικά και «κυριλέ», όπως θα λέγαμε σήμερα.

Ψαρή:. Η γκρίζα γίδα.

Ψαρός:. Ο γκριζομάλλης (ψαρής).

Ψαρούδα:. Την έφτιαχναν με Αλεύρι, νερό, αλάτι και την έβαζαν μέσα στη στάχτη. Σκούπιζαν καλά ένα μέρος στο τζάκι και αφού τοποθετούσαν εκεί την ψαρούδα, τη σκέπαζαν με κάρβουνα και στάχτη. Είχε το σχήμα «πταλιάς».

Ψαχνό:. Κρέας άπαχο χωρίς κόκαλα και μεταφορικά η ουσία, το βασικό μέρος μιας υπόθεσης. «έλα στο ψαχνό», προχώρησε στο ουσιαστικό μέρος και «βαράει στο ψαχνό», πυροβολεί, βαράει αλύπητα με σκοπό να σκοτώσει.

Ψείρας:. Αυτός που λεπτολογεί. Ο μικροπρεπής, ο οχληρός. Και ψειριάρης, αυτός που έχει γεμίσει ψείρες. Μεταφορικά ο βρωμιάρης, αλλά και ο φτωχός και περήφανος συγχρόνως.

Ψευδός:. Αυτός που δεν αρθρώνει καθαρά ορισμένα σύμφωνα, αυτός που ψευδίζει (τραυλός).

Ψιμοκρίθια:. Ήταν  η σπορά του όψιμου κριθαριού. Η πρώτη σπορά γινόταν το Νοέμβριο-Δεκέμβριο και ή όψιμη (ψιμοκρίθια), τον Γενάρη-Φλεβάρη.

Επαγγέλματα υγείας

Πρακτικοί γιατροί

Πισινάρας Πέτρος (Κουμπούρας), Πισινάρας Δημήτριος (Μπαταριάς), Πισινάρας Σταύρος, και ο Γεώργιος Σουλτάνης (Γέρο-Γιώργας),

εξετέλουν θεραπείες εξαρθρωμάτων.

Ο Πέτρος Πισινάρας
(Κουμπούρας)
Με τη σύζυγό του
Θεοδώρα Παλαιολόγου.
Έκανε θεραπείες εξαρθρωμάτων
(σπασίματα, στραμπουλίγματα κλπ)

Παλαιότερα, είχε χρηματίσει εμπειρική γιάτρισσα και μαμή, η Αγγελού, χήρα Δημητρίου Γαλάνη, (Γριά Κοντή). Ο Ιωάννης Καρλατήρας (Γέρο Τίλιας), ο οποίος έβγαζε και δόντια, αλλά έκανε και πλύσεις αυτιών. Την θεραπεία των αυτιών ανέλαβε να την κάνει μετά τον θάνατό του, η κόρη του, Μένια Ιωάννου Σπύρου (Γκέτσικα).

Γιατροί

Ο γιατρός
Κηρύκος Παπακωνσγταντίνου

Γιατροί στη Στενή, όχι διορισμένοι από το κράτος, που άσκησαν το λειτούργημα τους στη Στενή, ήταν ο Καρλατήρας Βασίλειος, ο Παπαγεωργίου Νικόλαος και ο Παπακωνσταντίνου Κηρύκος. Μετά τον πόλεμο ο Παπαγεωργίου Νικόλαος διορίστηκε ως αγροτικός Γιατρός,

ο Καρλατήρας Βασίλειος ειδικεύτηκε στην γυναικολογία και ο Κηρύκος Παπακωνσταντίνου στην καρδιολογία.

Παλαιότερα, διπλωματούχος γιατρός ήταν και ο Γιάννης Καμαριώτης (Κάντζος). Επίσης ο Σταύρος Μεργός, ο οποίος είχε χρηματίσει και Δήμαρχος το 1907.

ο φαρμακοποιός Ιωάννης Μπεληγιάννης, με τη
σύζυγό του Άννα, που ήταν οδοντίατρος
και το μικρό γιο τους Λευτέρη.

Φαρμακείο

Φαρμακείο λειτουργούσε στη Στενή από τον Φαρμακοποιό Μπεληγιάννη Ιωάννη, εκεί που σήμερα είναι ιδιοκτησία των παιδιών του.

Οδοντιατρείο

Η Σύζυγος του Φαρμακοποιού Ιωάννη Μπεληγιάννη, Άννα Μπεληγιάννη, ήταν οδοντίατρος και ασκούσε το επάγγελμα στη Στενή.

Μαμές

Η Σοφία Παπαναστασίου (Σοφίτσα), που ήταν πρακτική μαμή.

Το 1930 εγκαταστάθηκε μονίμως στη Στενή η διπλωματούχος μαία Ελένη Σπύρου Τζίνη και το 1940 η επιστήμων μαία Μαρία Γ. Παπακωνσταντίνου. Πριν το 1900, πρακτικές μαμές ήταν η Γιαννούλα Καμαριώτη (Γριά Γιαννούλα) και η Κυριακή Πατερίτσα (Κυριά).

Γιάννης Γιαννούκος

Της Παναγίας στη Στενή

Μία από τις γλυκύτερες εορτές του Χριστιανικού κόσμου είναι η Κοίμησις της Υπεραγίας Θεοτόκου.

Η Παναγία υπέφερε, όχι ως θεάνθρωπος και Αγία αλλά ως θνητή και κυρίως ως μάνα. Γι αυτό είναι πιο κοντά στους ανθρώπους, γιατί έζησε και υπέφερε πράγματα που συχνά συμβαίνουν σε όλους, γι αυτό έρχεται ως παρηγορήτρα και διαμεσολαβητής των ανθρώπων προς το Θεό.

Στη Στενή η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι η εορτή των εορτών.

Σπάνια υπάρχει Στενιώτης ή Στενιώτισσα που θα λείπει από τη Χάρη της.

Μέρες πριν το πανηγύρι οι νοικοκυρές καθαρίζουν τα σπίτια τους, τα ασβεστώνουν και ετοιμάζουν φαγητά και γλυκά για να μην λείψει τίποτα από τους επισκέπτες. Και οι επισκέπτες είναι πολλοί, αλλά είναι όλοι δικοί μας άνθρωποι. Αδέλφια, ξαδέλφια, ανίψια, θείοι κ.α. που για διάφορους λόγους βρίσκονται σε ξένα μέρη, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή.

Όπου όμως κι αν βρίσκονται θα κάνουν τα πάντα για να βρεθούν στο χωριό για μία-δύο μέρες.

Γεμίζει το χωριό από κόσμο, ίσως αυτές τις μέρες να βρίσκονται περισσότεροι από κάθε άλλη φορά.

Όμως δεν έχει σημασία ο αριθμός, σημασία έχει ότι ανάμεσα σ΄ αυτούς είναι ο αδελφός ο Κώστας, ο θείος ο Δημήτρης, ο γείτονας ο Βαγγέλης, ο παλιός συμμαθητής ο Γιώργος, το παιδικό φλερτ η Κατερίνα ο ανιψιός  ο Παναγιώτης. Αλλά και για όλους τους υπόλοιπους συγχωριανούς, θα μάθουμε τι κάνουν, που βρίσκονται, αν είναι παντρεμένοι, αν έχουν παιδιά κλπ.

Παλιές λέξεις της Στενής-Χ

Χαβάνι:. Χάλκινο δοχείο με γουδοχέρι, στο οποίο «κοπανούσαν» τα διάφορα μπαχαρικά, συνήθως για κατασκευή γλυκών.

Χαβάς:. Η μελωδία, ο σκοπός ενός τραγουδιού. Το λέμε και για τους ανθρώπους που συνεχίζουν την ίδια λαθεμένη τακτική τους, παρά τις αντιδράσεις των άλλων (το χαβά του αυτός).

Χαβιά:. Μικρή αλυσιδούλα, πρόσθετη στην καπιστράνα, από το ύψος των «γουλιών» μέχρι κάτω από το σαγόνι. Αν το ζώο ήταν ατίθασο, του το πέρναγαν στο στόμα για να ηρεμεί και να υπακούει.

Χάβος:. Σημαίνει γκρεμός, χαράδρα και πολύ συχνά χρησιμοποιείται και σαν τοπωνύμιο. Το φαράγγι στα Καμπιά, που ξεκινάει από τα Καμπιά και τελειώνει στην Αγία Κυριακή, το λένε «Χάβο».

Χαγιάτι:. Ξύλινο μπαλκόνι. Πάντα στεγασμένο με κεραμίδια, που ήταν συνέχεια της σκεπής (αστρέχα).

Χαζίρ:. Παραλίγο, παρατρίχα (χαζίρ να το ξεχάσω), (χαζίρ να πέσω μέσα στο νερό).

Χαΐρι:. Πρόοδος, προκοπή (δεν έκανε χαΐρι στη ζωή του), νοικοκυροσύνη (έχει ομορφιά και χαΐρι), και κατάρα (χαΐρι και προκοπή να μη δεις).

Αυτοκίνητα

Τα αυτοκίνητα μπήκαν στη ζωή μας μετά το 1927 που συνδέθηκε η Στενή με τη Χαλκίδα, μέσω Γιδών Πολυτήρας κλπ.

Το πρώτο αυτοκίνητο που εμφανίστηκε στη Στενή ήταν την 1η Σεπτεμβρίου 1927, την ημέρα που τελείται η εμποροπανήγυρη στην Κάτω Στενή και το οδηγούσε ο Ηλίας Κατσής, που καταγόταν από τις Στρόπωνες και διέμενε στη Χαλκίδα.

Οι εργασίες συνεχίστηκαν για όλο το μήνα Σεπτέμβριο για να τελειοποιηθεί ο δρόμος προς την Άνω Στενή και στο τέλος του μήνα κατέφτασε από τη Χαλκίδα, το αυτοκίνητο του Βασίλη Φλώρου από τη Μακρυκάπα, στην Άνω Στενή, στη θέση «Βρυσίτσα», που είναι στην είσοδο του χωριού. Οι κάτοικοι έτρεξαν και βοηθούντες τον οδηγό το ανέβασαν μέχρι την πλατεία και το «ασήμωσαν» όλοι οι παρευρισκόμενοι. Έστησαν μάλιστα και χορό.

Το αυτοκίνητο του
Χαράλαμπου Κυράνα,
που μετάφερε εμπορεύματα
και επιβάτες.

Αυτοκίνητο φορτηγό για μεταφορές, αφού έγινε ο δρόμος για Χαλκίδα είχε ο Χαράλαμπος Κυράνας, για μεταφορά εμπορευμάτων και επιβατών, Αυτοκίνητα επίσης διέθεταν για λίγο χρονικό διάστημα και οι Ιωάννης Καλαμάρας με τον Ταξιάρχη Γιαλό, συνεταιρικά, καθώς και ο Ευάγγελος Λέων, Επίσης ο Νικόλαος Τσουτσαίος, συνεταιρικό με ομάδα Στενιωτών. Η συγκοινωνία τότε με την Χαλκίδα, γινόταν μέσω Βούνων, Γιδών, Πολυτήρας και Πέι.

Μετά τον πόλεμο, περίπου 1947-48 αυτοκίνητο είχε ο Ιωάννης Κυράνας (Χαραλαμάκης). Την ίδια εποχή είχε αυτοκίνητο και ο Χαράλαμπος (Μπάμπης) Κυράνας, που μετέφερε κυρίως επιβάτες, μέχρι το 1954 και μετά είχε αγοραίο ταξί. Επίσης ο Αναστάσιος Κρητικός.

Σε κάθε φορτηγό υπήρχε συνήθως, εκτός από τον οδηγό, και ένας βοηθός. Έπρεπε να έχει δυο χρόνια υπηρεσία, ώστε να αρχίσει να κάνει μαθήματα οδήγησης. Ο ρόλος του βοηθού ήταν πολύ σημαντικός. Βλέπετε, όλα τα αυτοκίνητα τότε είχαν μανιβέλα, ακόμα και όσα είχαν μίζα, γιατί οι μπαταρίες, εκείνη την εποχή, άδειαζαν γρήγορα. Ο βοηθός γυρνούσε τη μανιβέλα, ο οδηγός τραβούσε το τσοκ και πατούσε το γκάζι, ώστε να  πάρει το αυτοκίνητο μπροστά. Ήθελε προσοχή το γύρισμα της μανιβέλας, γιατί αν τη γύριζες ανάποδα, μπορούσαν να σου σπάσουν τα χέρια, αφού ο κινητήρας έπαιρνε ανάποδες στροφές. Συνήθως, ο βοηθός "την έβγαζε" στην καρότσα του φορτηγού, ή στο «φτερό», πάντα σε ετοιμότητα. Στις ανηφόρες, όταν δυσκολευόταν το αυτοκίνητο, ο βοηθός πηδούσε έξω και έβαζε  τάκους στους τροχούς, να μη κυλήσει πίσω το αυτοκίνητο. Το ίδιο και στις κατηφόρες, όταν ζεσταίνονταν τα φρένα, πήδαγε από την καρότσα ο βοηθός και έβαζε τους τάκους στους πίσω τροχούς. Στις ανηφόρες, μόλις το αυτοκίνητο κατάφερνε να ξεκινήσει ξανά, ο βοηθός τραβούσε τον τάκο και έτρεχε να μπει, να πηδήσει, στην καρότσα.

Χαρακτηριστικά είναι και τα ονόματα που έδιναν οι κάτοικοι στα αυτοκίνητα, ανάλογα με το σχήμα τους το χρώμα τους το πόσο μπορούσαν να τρέξουν, αν μπορούσαν να ανέβουν εύκολα τις ανηφόρες κλπ. Μερικά χαρακτηριστικά ονόματα ήταν: Χατζηνταούτης, Καρνάβαλος, Αράπης, Γοργόνα, Κανάρης, Παπανικολής, Περσεφόνη κ.α.

Μεταγενέστερα φορτηγά αυτοκίνητα είχαν οι Γρηγόριος Κρητικός, Ιωάννης Κρητικός (Γιαννάρας), Ιωάννης (Γιαννάκης) Κυράνας και ο Μιχάλης Γιαλός με τον Δημήτριο Ντούρμα (Μαντά) Αργότερα, αποσύρθηκε ο Μιχάλης Γιαλός και το αυτοκίνητο έμεινε στον Δημήτρη Ντούρμα.

Γιάννης Γιαννούκος   

Πισινάρας Σταύρος (Καρούτζος)

Πισινάρας Σταύρος (Καρούτζος)
Ο Σταύρος Πισινάρας παντρεύτηκε τη Μαριώ (Μαρίτσα) και έκαναν πέντε παιδιά.

Το Χριστόδουλο, το Μήτσο, τον Πέτρο, τη Μένια και τον Παναγιώτη.

Α) Ο Χριστόδουλος (Κστουδουλιάς) πήρε γυναίκα από τους Μακρήδες και έκανε:

1) Το Βασίλη που πήρε τη Μαρία (Μαρζάκι) Μαστρογιάννη.

Έκαναν το Γιώργο που πήρε την Κατίνα Μακρή από τη Λούτσα.

2) Το Θανάση (Σιτιμπούρας) που παντρεύτηκε τη Μαρία Βλάχου, αδερφή του Ανθυβάγγελου.

-Έκαναν την Κατίνα που πήρε άνδρα από την Λούτσα, το Μπούτρο (Φουρτούνας), γιό του Παπαμήτσου. Και οι οποίοι έκαναν τη Μαριάννα και το Δημήτρη.

-Το Χριστόδουλο, που παντρεύτηκε την Τασία από την Καλαμάτα και έκαναν δύο παιδιά, το Θανάση και τη Μαρία.

3) Τη Βαγγελιώ που παντρεύτηκε το Νίκο Βλάχο (Κουραμιάς).

Έκαναν τη Λένη που παντρεύτηκε Λουτσαΐτη και έμεναν στο Βατώντα που είχαν τα πρόβατα, τη Μαρία που δεν παντρεύτηκε, το Χαράλαμπο και την Δημητρούλα που έφυγαν για Αμερική και το Χρήστο που ταξίδευε στα καράβια.

4) Το Δημήτρη (Δημητρακόπουλος) που παντρεύτηκε στην Αθήνα.

Ο Πισινάρας Γεώργιος.

Φαντάρος το 1938

Β) Ο Μήτρος παντρεύτηκε την Ελένη και έκαναν:

1) Το Νίκο που πήρε την Παναγιού, κόρη του Χαρίλαου Νάτσου.

Έκαναν το Σταύρο και το Θανάση που έφυγαν για Αθήνα.

2) Ο Γιώργος παντρεύτηκε τη Ρίνα Καμαριώτη (Κουτσαυλή) και έκαναν το Μήτρο και τη Λένη.

Γ) Ο Πέτρος παντρεύτηκε τη Θοδώρα Παλαιολόγου (Γιατράκου) και έκαναν:

1) Τον Κώστα (Κωτζίνο) που παντρεύτηκε τη Βαγγελιώ Γιαννούκου και έκαναν την Παρασκευή που πήρε το Γιαννάκη Κυράνα, τον Πέτρο που παντρεύτηκε τη Χριστίνα Μάρα από την Κόρινθο και μένουν Αθήνα και το Δημήτρη που πήρε την Ελένη Χναράκη από την Κρήτη και μένουν στην Αθήνα.

Ο Πέτρος Πισινάρας (Κουμπούρας)
με τη σύζυγό του
Θεοδώρα Παλαιολόγου

2) Ο Σπύρος παντρεύτηκε τη Ντίνα Θεοδώρου στον Άγιο Γεώργιο Λειβαδιάς. Έκαναν το Θόδωρο και το Σταύρο.

3) Η Μάτω πήρε τον Κώστα Ντούρμα του Αριστείδη (Αριστδάνα) και έκαναν τη Μαρία που μένει Αρτάκη και τη Σταυρούλα που μένει στα Φύλλα.

4) Ο Τάσος ήταν αστυνομικός και παντρεύτηκε στην Αθήνα τη Χριστίνα Απέργη και έκαναν το Σταύρο και τη Ντόρα.

Ο Τάσος άλλαξε το επίθετό του από Πισινάρας σε Πέτρου και αργότερα τον ακολούθησαν τα αδέρφια του και ο πατέρας του.

Δ) Η Μένια παντρεύτηκε το Σπύρο Βασιλείου (Μομότας) και έκαναν

1) Την Ελένη (Λενάκι) που παντρεύτηκε το Γρηγόρη Παπαγεωργίου και έκαναν τον Παπακώστα και τη Μένια

2)Την Παναγιώτα που πήρε τον Παππαβαγγέλη Μπαρμπούρη (βλ.Μπαρμπουραίοι).

E) O Παναγιώτης έκανε:

1) Τον Αντώνη που παντρεύτηκε την Κατίνα του Θοδωρή Σιμιτζή

2) Την Ελένη που παντρεύτηκε το Γιάννη Μεργό.

3) Τον Κώστα, αξιωματικό, που παντρεύτηκε την Νίτσα Πινώτση από τη Σύμη.

4) Τη Βούλα που παντρεύτηκε το Θανάση Μακρή από τη Λούτσα. 

*Βοηθήστε μας να συμπληρώσουμε ή και να επεκτείνουμε το γενεαλογικό σας δένδρο.

Παλιές λέξεις της Στενής-Φ

Φαδοκούβαρο:. Το κουβάρι με το υφάδι, που με τη βοήθεια της ανέμης, γινότανε μασούρι και το έβαζαν στη σαΐτα για την ύφανση.

Φαΐ:. Η λιωμένη ελιά από τις ρόδες στο αλώνι του λιοτριβιού. Επίσης τα υλικά με τα οποία «γεμίζουμε» διάφορες πίτες ή γλυκά ταψιού.

Φάκα:. 1) Ποντικοπαγίδα. 2) Ειδική φράση: πιάστηκε στη φάκα: συνελήφθη επ΄ αυτοφώρω ή αποκαλύφθηκε, ενώ ετοίμαζε κάτι πονηρό ή κακό.

Φακαρόλα:. Ήταν το κενό που δημιουργείτο στο πάνω μέρος του πανωβρακιού, της φουστανέλας κ.λ.π, όταν το διπλώναμε για να ραφτεί, ώστε μέσα από το κενό αυτό να περάσει η βρακοζώνα ή το κορδόνι ή οτιδήποτε που θα στήριζε και θα το κρατούσε, για να μη μας πέσει αυτό που φορούσαμε.

Φαμελιά:. Οικογένεια, σόι. Από την Ιταλική λέξη φαμίλια.

Φάουσα:. Φάγουσα ή φαγέδαινα. Γαγγραινώδες έλκος που κατατρώει τις σάρκες. Υπήρχε και σχετική κατάρα. (Αχ, που να σε φάει η φάουσα).

Φαραδόσυκα:. Σύκα, που είχαν χρώμα σκούρο, δαμασκηνί.

Φαρμακώνω:. Δηλητηριάζω. Και φαρμακώθηκα, δηλητηριάστηκα, αυτοκτόνησα.. Σημαίνει και στεναχώρια (με φαρμάκωσαν τα λόγια που μου ΄πες). Σημαίνει ειρωνικά και το φαγητό (φαρμάκωσες κάνα φαΐ της προκοπής;), (κάτσε να φαρμακώσεις και να σου λείπουν οι γκρίνιες).

Φαρσί:. (Τα ήξερε φαρσί), λέμε για το μαθητή που αποστηθίζει άπταιστα και γρήγορα το μάθημά του. Επίσης με την ίδια σημασία χρησιμοποιούμε και τη λέξη «νεράκι» (τα ΄μαθε νεράκι).

Φαρφαλιάρης:. Ο φλύαρος και τεμπέλης. Που τον διακρίνει προχειρότητα στη συμπεριφορά του, στην ομιλία του, στη δουλειά του.

Υλοτόμοι στη Στενή

Άλλο ένα συμπληρωματικό εισόδημα για τους Στενιώτες ήταν η υλοτομία.

Απαραίτητα εργαλεία για τον υλοτόμο ήταν τα τσεκούρια του, η βαριά, οι σφήνες, ο κόφτης και τα διάφορα πριόνια.

Με το τσεκούρι ή με τον κόφτη έριχναν κάτω τα δέντρα, τα τεμάχιζαν από ενάμιση μέτρο, μέχρι όσο ήταν απαραίτητο, βγάζανε την έξω φλούδα και έφταναν στο ασπράδι του ξύλου. Μετά έφτιαχναν μια πρόχειρη κατασκευή από τάκους και άλλα ξύλα και από πάνω έβαζαν το κούτσουρο.

Η υλοτόμηση χρήσιμης ξυλείας, γινόταν το σαραντάημερο, με το τέλος του φθινοπώρου, τότε που τα δέντρα είχαν τους λιγότερους χυμούς και το φεγγάρι ήταν στη χάση του.
Εκτός από το χρόνο της κοπής, διάλεγαν και τον τόπο της υλοτόμησης. Έλατα από προσήλια κι άγονα μέρη, είναι ανθεκτικά στο σαράκι και στο σάπισμα, όμως είναι στριφτόξυλα, ροζάριακα, μικροφτιαγμένα κι άκομψα. Έλατα από εύφορα και παραποτάμια μέρη, είναι ψηλά ευθυτενή με ίσια νερά κι άροζα, όμως είναι ντελικάτα κι ευάλωτα. 

Της Σταματάρας ο μύλος

Ο ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ

…..Μήτε κι η σιωπή είναι πια δική σου
εδώ που σταμάτησαν οι μυλόπετρες…….

Γ.Σεφέρης

Μέσα σε ειδυλλιακό τοπίο που μόνο σε περιγραφές παραμυθιών μπορείς να συναντήσεις ήταν χτισμένος ο νερόμυλος. Βαθύσκιωτα πλατάνια και εύφορα περιβόλια έδιναν την όψη ενός επίγειου παράδεισου. Η βοή του νερού και ο ήχος που έβγαζε το βογκητό των μυλόπετρων γέμιζαν το ρέμα του Λήλα.

Ο μύλος της Σταματάρας
Πίνακας της Εύης Σαραντέα-Μίχα

Ο μύλος της Σταματάρας, είναι ο πιο γνωστός και πιο παλιός από όλους τους μύλους της περιοχής. Όλα τα γύρω χωριά αλλά ακόμα και τα πιο απομακρυσμένα τον προτιμούσαν. Στενιώτες, Βουναΐτες, Γιδιώτες, Καθενιώτες, Παλιουραίοι, Λουτσαΐτες, Αϊθανασώτες, Πουρνιώτες, Θεολογίτες, Μακρυκαπιώτες μαζεύονταν και έμπαιναν στην αράδα προκειμένου να αλέσουν. Σταμάτησε τη λειτουργία του το 1968 όταν συγκεντρώθηκε το νερό του Αγίου Στεφάνου και πουλήθηκε στην Αρτάκη (η συμφωνία είχε υπογραφεί πέντε-έξι χρόνια πριν). Βέβαια αυτό δεν έγινε αναίμακτα μιας και οι κάτοικοι του χωριού αντιστάθηκαν στην πώληση με καυγάδες, πετροπόλεμο και συγκρούσεις με την αστυνομία. Χωρίς το νερό των πηγών του Αγίου Στεφάνου το ποτάμι της Στενής έχει επαρκές νερό μόνο το χειμώνα.

Ντούρμα-Παπαναστασίου Ελένη

Αυτό ήταν το τέλος εποχής για τον μοναδικό σε λειτουργία νερόμυλο τότε, όσο και για τα πιο εύφορα περιβόλια της Στενής. Η αλλαγή αυτή αφορούσε όλο το χωριό, μιας και όλοι οι κάτοικοι είχαν ένα κομμάτι σε αυτή την ευλογημένη γη και έβγαζαν περιβολικά και προμήθειες για όλο το χρόνο, όπως πελτέ ντομάτας, φασόλια ξερά, κουκιά, αποξηραμένες μελιτζάνες, κρεμμύδια, σκόρδα. Έως το 1978 τόσο το σπίτι όσο και ο μύλος ήταν σε καλή κατάσταση. Μια φωτιά όμως που έβαλε κτηνοτρόφος και ξέφυγε από τον έλεγχό του ήταν ο λόγος που κάηκαν τα ξύλινα μέρη του ταβανιού με αποτέλεσμα να προκληθούν ζημιές μη αναστρέψιμες.

Η καθημερινότητα στο μύλο πριν από 80 χρόνια

Ιδιοκτήτες του μύλου

Πέντε άτομα ήταν στο μύλο το 1938. Ο Κωνσταντής Ντούρμας, η γυναίκα του Ελένη και αδερφή της Τασά. Καθώς κι κόρες τους, Σταμάτω και Μαρία. Ο Κωσταντής πήγε γαμπρός στο μύλο και ήταν από τους Ντουρμαίους. Η γυναίκα του και η αδερφή της είχαν κληρονομήσει το 1933 το μύλο από τη μάνα τους Σταμάτω (Σταματάρα). Άνδρας της Σταματάρας ήταν ο Χρήστος Παπαναστασίου από τους Καλαματαίους. Από αυτό το σόι προερχόταν και ο θρυλικός καπετάνιος της Στενής στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Αναστασία Παπαναστασίου

Η περιγραφή είναι από αφηγήσεις της Μαρίας Ντούρμα –Μητάκη, που μεγάλωσε στο μύλο, έτσι όπως τα έζησε και έτσι όπως της τα είπαν. Περιγράφεται με λεπτομέρειες το σπίτι, ο τρόπος ζωής και η καθημερινότητα. Στο τεχνικό μέρος της λειτουργίας των νερόμυλων αναφερθήκαμε παραπάνω. Η τεχνική λειτουργία των νερόμυλων είναι ίδια οπότε δεν χρειάζεται επιπλέον αναφορά. Στα κείμενα που ακολουθούν δίνουμε βάση στην καθημερινότητα. Η αναφορά ξεκινά από τα τέλη της δεκαετίας του 1930. Ο Κώστας Ντούρμας αν και ήταν μυλωνάς καλλιεργούσε μόνος του και τα δικά του σιτηρά και δημητριακά. Όπως αναφέρεται πάρα κάτω, η ιδιαιτερότητα του μύλου σε σχέση με άλλους μύλους είναι η πολύ μεγάλη παραγωγή περιβολικών, αλλά και όλων των προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής. Τώρα η απάντηση στο ερώτημα «τι γινόταν όλος αυτός ο πλούτος;» είναι απλή. Απλώς τα μοιράζονταν με τον κόσμο χωρίς ανταλλάγματα.

Παλιές λέξεις της Στενής-Υ

Υνί:. Τριγωνική αιχμηρή άκρη του αλετριού

Υφάδι:. και Φάδι:. Το νήμα που περνιέται με τη σαΐτα και πλέκεται στον υφαντικό ιστό, κάθετα στο στημόνι.

Υποκοντριάζομαι. (΄πουκουντριάζουμι):. Αποβλακώνομαι, γίνομαι αντικοινωνικός, ψιλολόγος, απαιτητικός, γκρινιάρης.

Γιάννης Γιαννούκος

Τσαγκάρηδες στη Στενή

Όταν σκεφτόμαστε τους παλιούς τσαγκάρηδες, το μυαλό μας πηγαίνει σε κάποιους ανθρώπους, καθισμένους σε μια καρέκλα, σκυμμένους πάνω από έναν πάγκο γεμάτο με κάθε λογής εργαλεία. Με μια ποδιά που κρεμόταν από το λαιμό μέχρι τα πόδια τους για να μην λερώνονται και δούλευαν για ώρες, σκυμμένοι πάνω από τον πάγκο τους.

Ο Ιωάννης Τσουτσαίος (Γιαννάκος).
Είχε τσαγκαράδικο και μπακάλικο.
Στη φωτογραφία, μαζί με τη σύζυγό του Βασίλω.

Το παραδοσιακό επάγγελμα του τσαγκάρη, τουλάχιστον στην παλιά του μορφή, καθημερινά όλο και χάνεται. Βασικοί λόγοι που συνετέλεσαν και συνεχίζουν να συντελούν σε αυτή την εξαφάνιση του παραδοσιακού τσαγκάρη, είναι η μηχανική τελειοποίηση των υποδημάτων, η τεράστια ποικιλία παπουτσιών για κάθε ηλικία, εργασία και ασχολία, ώστε να καλύπτονται όλα τα γούστα, καθώς και η γρήγορη βιομηχανοποιημένη κατασκευή τους.

Υλικά που χρησιμοποιούσαν ήταν, σόλες, τακούνια, δέρμα, πέταλα, μπογιές, κόλλα, ψαρόκολλα, πινέλο, γυαλόχαρτο, γυαλιστικό, λάδι και ξυλόκαρφα, ήταν τα βασικά υλικά που χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή ή και την επισκευή των παπουτσιών.

Τα εργαλεία του τσαγκάρη ήταν: